Biblia

Un artíkolo de la Vikipedya, la ansiklopedya líbera
Bible from 1300

La Biblia

Etimolojiya[trocar | trocar el manadero]

El nombre deriva del termino griego biblion, ke signifika livros, koleksion de livros. A su vez, Biblion tiene su raíz en Byblos, antiko puerto fenisio kuya merkansia prinsipal era el papiro ejipsio.

Definision[trocar | trocar el manadero]

Rekompilasion de eskritos konsiderados ser inspirados por El Dio. Tambyen se la yama las «Sagradas Eskrituras».

Kanon de Palestina[trocar | trocar el manadero]

La mayor parte del Sagradas Eskrituras Ebreas (ke kristyanos yaman el Antiko Testamento) se eskribio en ebreo, eksepto unas pokas pajinas, ke se eskribieron en arameo, i algunos livros (los deuterokanonikos) ke se eskribieron en griego en las komunidades djudías de Alexandría. Un grupo de rabinos ke avían konsegido eskapar del asedio de Yerushalayim en el anyo 70 fondaron hasia el anyo 90 una eskuela en Yamnia. Desidieron rekopilar i ordenar los lívros ke konsideraban inspirados, tarea ke finalizaron en el siglo II de muestra era. Solo aseptaron los ke habíyan sido eskritos en ebreo, ekskluyendo los deuterokanonikos. Estos livros se denominan protokanonikos i se dividen segun el sigiente eskema:

  1. La ley
  2. Los profetas
  3. Los eskritos

El teksto ebreo antiko solo se eskribe kon konsonantes. El lektor anyade las vokales segun el konteksto en ke se enkuentre la palavra leída. En el siglo VII, unos maestros djudíos, yamados masoretas, anyadieron las vokales kon un sistema de puntos situados debasho o ensima de las konsonantes. Este teksto ha resibido el nombre de teksto masoretiko.

Una gran parte de djudíos no aseptan los libros deuterokanonikos del kanon griego komo inspirados, i sigen el kanon de Palestina.

Kanon de Alexandría[trocar | trocar el manadero]

Es la traduksion de la Biblia ebrea al idioma griego del siglo dos aEK, korrejida (para adaptar ekspresiones ebreas sin ekivalente en griego) i aumentada: se inkluyeron livros ke se meldavan en sinagogas de Alexandría, los denominados livros deuterokanonikos. Algunos livros no fueron tradusidos, sino eskritos direktamente en griego (Sabidoría i el segundo libro de Makabeos). Se klasifika en:

  1. Lejislasion e istoria
  2. Poetas i profetas

Esta traduksion se finalizo asia el anyo 150 aEK. Ver tambyen Biblia de los Setenta.

La Biblia de los kristyanos[trocar | trocar el manadero]

Los kristianos anyaden el Muevo Testamento a la Biblia Griega (o Biblia de los Setenta). klasifikasion:

  1. Antiguo Testamento
    1. Pentateuko
    2. Libros istorikos
    3. Libros poetikos i sapiensiales
    4. Libros profetikos majores i menores
  2. Muevo Testamento
    1. Evanjelios
    2. Heshos de los Apostoles
    3. Kartas de Pablo
    4. Kartas katolicas
    5. Apokalipsis

Los tekstos griegos del Antiguo Testamento i del Muevo Testamento proseden de kopias manuskritas. La mas antikas enkontradas hasta hoy estan eskritas sovre papiro i kasi todas pertenesen al siglo tres. Las mas kompletas ke se han enkontrado son del siglo kuatro i siglo sinko.

Los kristianos katolikos mantienen komo parte del Antiguo Testamento los libros deuterokanonikos (pertenesientes a la Biblia de los Setenta), ke algunos grupos de djudíos i de kristianos protestantes no konsideran inspirados por El Dio. El kanon katoliko kedo fijado definitivamente en el konsilio de Trento (1504).

Los primeros tekstos impresos, en arameo, ebreo i griego, los realizaron en su mayor parte traduktores protestantes. Se denominan "edisiones krítikas" por su gran labor bibliografika. Las aktuales traduksiones a los diversos idiomas modernos se basan en estas edisiones krítikas.

En el siglo V, Jeronimo tradujo la Biblia al latín, tomando komo orijinal el kanon ebreo. Por lo tanto, no inkluyo en su traduksion los libros deuterokanonikos del kanon Griego.

Durante la Reforma luterana del siglo diesiseis, los kristyanos protestantes prefirieron la version de Jeronimo, reshazando el kanon resientemente aseptado en el konsilio de Trento. Inisialmente anyadieron al final de sus biblias los libros deuterokanonikos, ke denominaron apokrifos, ke akabaron retirando en el siglo diesinueve.