Jeografiya
La Jeografiya es la sensia ke tiene por objekto el estudio de la superfisie terrestre.
En un sentido klasiko la Jeografiya (del grego geos, Tierra, i grafein, deskrivir) es la sensia de la deskripsion de la Tierra, pero oy en dia, ademaz de deskrivir, Jeografiya trata de eksplikar. Se konsidera a la Jeografiya komo una sensia ke aglutina a todas las demaz sensias, tanto naturales komo sosiales, desde la Istoria hasta las Matematikas, puesto ke los objektos de estudio de la Jeografiya son munchos i muy variados. Sin embargo, la perspektiva de la Jeografiya es diferente; estudia los modos de organizasion del espasio terrestre, la distribusion de los elementos ke komponen el paisaje, sus formas, sus poblasiones... Ademaz, establese una dialektika entre la eksplikasion i la deskripsion del paisaje; i entre el metodo induktivo i el deduktivo. Para eyo estos elementos han de ser elejidos, seleksionados, ordenados, djuzgados i presentados. El analisis yeva al jeografo a komprender los modos de organizasion en el espasio.
Los prinsipales kampos ke estudia la Jeografiya i sus prinsipales sensias auksiliares son:
- En Jeografiya fisika se estudia:
- Geomorfolojiya, kon metodos de la Litolojiya i la Geofisika.
- Klimatolojiya, kon metodos de la Meteorolojiya i la Estadistika.
- Hidrolojiya, kontinental, kon metodos de la Matematikas i la Estadistika.
- Oseanografiya, kon metodos de la Matematikas i la Estadistika.
- Glaciolojiya, kon metodos de la Hidrolojiya i la Estadistika.
- Jeografiya litoral kon métodos de la Klimatolojiya, la Geomorfolojiya, i la Oseanografiya.
- Pedolojiya kon métodos de la Biolojiya, la Geomorfolojiya i la Edafolojiya .
- Biojeografiya kon métodos de la Biolojiya, la Botánika, la Zoolojiya, la Edafolojiya i la Ekolojiya.
- Paleojeografiya, kon metodos de la Geolojiya, la Geomorfolojiya i la Pedolojiya.
- En Jeografiya matematika se estudia:
- Kartografiya, kon metodos de la Estadistika i las Matematikas
- Jeografiya astronomika, kon metodos de la Estadistika, la Astronomiya i las Matematikas.
- Jeomatika, kon metodos de la Estadistika i las Matematikas.
- Topografiya, kon metodos de la Estadistika, las Matematikasi la Geomorfolojiya.
- Fotogrametriya, kon metodos de la Estadistika, las Matematikas i la Astronomiya.
- En Jeografiya humana se estudia:
- Demografiya, kon metodos de la Sosiolojiya i las Matematikas.
- Jeografiya rural, kon metodos de la Agronomiya, la Klimatolojiya, la Estadistika i la Ekonomiya.
- Jeografiya ekonómika ke engloba todas las aktividades ekonómikas komo:
- Jeopolitika kon metodos de la Ekonomiya, las Matematikas i la Sosiolojiya.
- Jeoistoriya kon metodos de la Ekonomiya, las Istoria i la Sosiolojiya.
- Urbanismo, kon metodos del Arquitectura, la Sosiolojiya i las Matematikas.
Naturalmente los metodos de la Istoria aparesen en todas eyas hasta el punto de ke se ha yegado a avlar de Jeografiya kultural, ansi komo los estadistikos i matematikos. Tambien se utilizan metodos de Astronomiya i Geodesiya para realizar los mapas, ansi komo la determinasion de kodigos de signos ke ayuden a interpretarlos.
Por otro lado la Jeografiya puede estudiarse de forma jeneral o konkretada en una zona, rejion o paiz konkreto. Se avla ansi de Jeografiya jeneral i Jeografiya rejional ke es la ke se okupa de la aplikasion de los analisis jeografikos a paizes konkretos.