Istorya de los djudios en Makedonia

Un artíkolo de la Vikipedya, la ansiklopedya líbera

La Istorya de los Djudios en Makedonia tuvo el su empesijo en la epoka de los romanos, kuando los primeros djudios arivaron a la rejion enel syéklo IV antes de la era komun. Oy endiya, unos 183 djudios biven en Makedonia, kaji todos en la kapitala, Skopia.

Istorya de la komunidad[trocar | trocar el manadero]

Imperio Romano[trocar | trocar el manadero]

Los priméros djudios arivaron durante la egzistensia del Imperio Romano, kuando los djudios eran persigidos en otras rejiones basho kontrolo romano. [1]. La primera evidensia de la presensia djudia en la rejion es una antka esnoga fraguáda en el syéklo III o IV antes de la Era Komun, en la viya de Stobi, al sud-este del paez[2].

Dominio Otomano i migrasiones sefardis[trocar | trocar el manadero]

La komunita djudia de la rejion sigio chika asta los diyas del Imperio Otomano, kuando yegaron un grande numero de djudios eskapando de las Inkisiziones espanyola i portugeza. El sultan Bayezid II dio las buenas venidas a los sefaradis ke yegavan al imperio, afilu dando a eyos el dirito de merkar tyerras, fráguar esnogas i azer biznes kon kualker rejion del imperio[3]. Las sivdades de merkaderes en Makedonia komo Skopia, Bitola i Štip se izieron atraktivas para munchos djudios, los kualos prosperaron en el komersio, la banka, la medisina i las leyes, afilu kon algunos yegando a tener poder politiko i administrativo.

Las relasiones entre los djudios i la povlasion masedonia fueron jeneralmente buenas[4] De fakto, egziste una letra del sinyor Isaac Jarfati, eskrita para las komunitas djudias en Almania i Madjaristan, kunvidando a eyos a bivir en la rejion, ya ke las kondisiones de vida eran buenas y klaras.[5]. La komunita era kaji kompletamente de orijin sefaradi, i la majoria avlava Djudeo-espanyol en la kaza i no ivrit.

Distribusion[trocar | trocar el manadero]

Antes de la Sigunda Gerra Mondiala, la komunidad de la Makedonia de Vardar, kon una rejion aproksimadamente la misma de la republika aktuala, tinia el su sentro en la sivdad de Bitola, kon unos 8000 djudios, endemas de komunitas en las sivdades de Skopia (unos 3000 djudios) i una komunita chika de unas 500 personas en Štip [6]. La gran parte de estos djudios, i toda la komunidad de Bitola, eran sefaradis ke avlavan Djudeo-espanyol.

La Sigunda Gerra Mondiala i el Olokósto[trocar | trocar el manadero]

Dos mil kinientos anyos de istorya djudia en Makedonia yegaron al su fin kon el Olokósto i la Sigunda Gerra Mondiala. En Avril de 1941, la armada de Bulgaria entró a Makedonia, la kuala antonses pertenesía al Reyno de Djugoslavia, kon el buto de rekovrar la rejion de Makedonia, la kuala era vista komo parte de Bulgaria, ya ke para Bulgaria, los Makedonios eran konsiderados Bulgaros i la Lingua Makedonia era konsiderada un lashon de la Lingua Bulgara. El 4 de Oktubre del mismo anyo, las avtoridades Bulgaras publikaron una Leyu la kuala ordenava a los djudios a partisipar en aktividades komersialas i a trokar las sus kazas por unas en las rejiones mas proves, aziendo ansi ke la komunidad biviera en Ghettos. Ya enel anyo 1943, los djudios de Makedonia i el nord de Gresia (la yamada "Makedonia Gréga") fueron yevados a los kampos de eksterminio en Polonia kriados por los Nazis, kavzo diferente al tratamyento de Bulgaria kon akeyos djudios kon nasionalidad bulgara, a los kualos defendio de las ordenes de los Nazis. de los 3.276 djudios de Bitola ke bivian ayí antes de la Gerra i fueron yevados a Treblinka, dinguno tornó kon vida; sólu algunos konsigieron eskapar antes de ser yevados a los kampos en Polonia[7]. Enel anyo 2003, sólu un djudio kedava en la sivdad, dempues de mas de 400 anyos de istorya djudia ayí. La komunita de Stip tambien fue destruyida.

Dempues de la libersaion de la Makedonia del Vardar enel anyo 1944, los djudios ke kedavan de la komunita se fueron a bivir a Belogrado[8]; sólu unos 140 kedavan bivos dempues de la Gerra.[9]. La madjoria se salvaron al eskonderse o al gerrear endjunto a los partisanos djudios, djugoslavos o sovyetikos. De los ke se salvaron, algunos izieron la su aliya, otros se kedaron en Belogrado i otros tornaron a Skopia.

Oy[trocar | trocar el manadero]

Oy endiya, la komunita de Makedonia yega a kaji unas 200 personas, kaji todos biviendo en Skopia i una famiya en Štip i un uniko djudio en Bitola. Enel anyo 2003, la komunita aperturó un kal i un sentro komunitario en Skopia. La komunita, endemas, tiene lasos kon otras komunitas en Belogrado i Salonika, i un rabino de Belogrado vijita la sivdad frekuentemente[10]. Resyentemente, la komunita envió un representante al konkorso de Tora fiestado kada anyo en Israel en Yom Ha'atzmaut[11]. El 10 de Marso de 2011, fue aperturado el Sentro Memorial del Olokósto de Makedonia[12] en la sivdad de Skopia, en un evenemento prezidado por el presidénte del payis, Gjorge Ivanov[13] i asistido por los presidentes de Albania, Bamir Topi; de Montenegro, Filip Vujanović; i endemas el ministro yisraeli para menesteres estratejikos, Moshe Ya'alon[14].

Muevo haham[trocar | trocar el manadero]

La komunita de Makedonia, dempues de 60 anyos sin un haham nativo, oy tiene al sinyor Avi Kozma, un elevo del Rabino Shefe de la sivdad de Belogrado, el kualo es el sinyor Isak Asiel, ken fue endemas Rabino Shefe de Makedonia.

Referensias[trocar | trocar el manadero]

  1. Jewish Virtual Library - Macedonia (en inglez)
  2. Excerpts from Jews in Yugoslavia - Part II
  3. "Macedonia and the Jewish people", A. Assa, Skopje, 1992, p.36.
  4. Remembering the Past - Jewish culture battling for survival in Macedonia, Zhidas Daskalovski
  5. "Macedonia and the Jewish people", A. Assa, Skopje, 1992, p.40.
  6. The Holocaust in Macedonia: Deportation of Monastir Jewry, Mark Cohen, United States Holocaust Memorial Museum
  7. The Jewish Community of Monastir: A Community in Flux, Mark Cohen, United States Holocaust Memorial Museum
  8. "TBI congregants raise funds for synagogue in Macedonia", Tami Bickley, Jewish News of Greater Phoenix
  9. "Macedonia's Jews battle the odds of survival", Katka Krosnar, Centropa Reports
  10. "Only 200 strong, Macedonia's Jews celebrate unity and new synagogue", Ruth E Gruber, Jewish World Review
  11. World Bible Quiz champ asks to give his prize to runner-up . Djurnal Haaretz
  12. Macedonia inaugurates Holocaust memorial center
  13. Macedonian Holocaust Center: A Remarkable Achievement by a Remarkable Community. Djurnal Jerusalem Post
  14. Macedonia inaugurates Holocaust memorial center. Maktoob News

Enlasos eksternos[trocar | trocar el manadero]


 
Istorya de los djudios

Chile | Espanya | Estonia | Harbin | Libya | Makedonia | Malasia | Meksiko | Rumania | Selanik | Shanghai | Tunesia | Venezuela