Haketia

Un artíkolo de la Vikipedya, la ansiklopedya líbera
     

Haketía (tambien yamada Hakitía, Haquetía, Haketiya, Jaketía) es una variedad del djudeo-espanyol. Es el nombre del idioma djudeo-espanyol del Marroko avlado por los djudios arrondjados de Espanya enel anyo 1492. Alkunos estudiosos yaman a la Haketia el lashon Oksidental del Djudeo-espanyol. Este dialekto prezenta influensias del arabo i tamazight. El biervo haketia sale de del biervo hak’a, حكى, en arabo ke kere dizir kontar o avlar [1].

Los Haketia-avlantes son orijinalos de las sivdades ke se topan al nord de Marroko, komo Tetuan, Tanjer, Seuta, Meliya, Alkazarkivir, Larache, i de la rejion de Oran en Arjelia, ande alkunas personas lo yamavan Tetuani.

Orijín[trocar | trocar el manadero]

Este lashon tiene un triple fundamento: el kastizo (kastilyano antiko del syéklo XV), los ebrayizmos i los arabizmos uzados en Espanya i Portugal. Egzisten referensias ke el kastilyano avlado por los djudios antes de ser arrondjados de Espanya, era diferente al ke avlavan los kristyanos. Los arrondjados de la Peninsula Iberika enel anyo 1492 se asentaron, ubikaron i konformaron komunitas en munchas sivdades grandes i chikas del Nord de Marroko: Kasablanka, Tanjer, Tetuan, Xauen, Arzila, Alkazarkivir, Larache, Seuta i Meliya, i ansina se ivan agregando biervos arabos a la baza ispano-ebrea de ese lashón, más los arabizmos ke ya egzistian en Espanya por modre de Al-Andalus. Ma antes del arrondjamiento de los djudios de Espanya ya egzistia en Marroko una komunita djudia: los toshavim (residentes), los kualos tenían komo lingua el arabo o bereber, dependiendo de las rejiones ande moravan, i por supuesto el ivrit uzado para meldar; kon el avesinamyénto de los ekspulsados: los morashim, la povlasion se fusiono i kresió muncho, por modre de los aportes ke eyos izieron, en kuanto a su konosensia intelektuala, relijioza (espesialmente en estudios de la Gemará, los sus kuentos, refranes, romansas, las sus tradisiones kulinarias, la su literatura espesífika, las sus tradisiones sefaradís i el su lashón linguístiko, deskonosido asta ese endagora por los toshavim. Los djudios del nord de Marroko uzaban la Haketía, la lingua a la ke se ataron i uzaron para komunikarse kon la su famiya, los sus amigos i los sus vizinos, ansina komo endemás en las sus relasiones komersyalas con otros djudios. Ma endemás uzaron el arabo o bereber para entenderse kon los moros (ekspresión ainda uzada oy endia para identifikar a los musulmanos), los kualos eran los avitantes orijinalos de la rejión i ke eran la majorita de la povlasión.

Enfluensia del Kastilyano modérno[trocar | trocar el manadero]

Asigun Yaakov Bentolila, este dialekto fue re-kastiyanizado entre 1860 i el empesijo del syéklo 20 [2].

Lingua en perikolo?[trocar | trocar el manadero]

Anke algunos akademikos dizen ke este lashon djudeo-espanyol esta oy endiya en perikolo de ekstinziyon, en las anyadas d'alkavo se tiene amuchiguado el estudio, uzo i proteksiyon de la haketía, dezeyando "tornar" a la lingua komo un siman ke apresenta la identidad sefardi del Magreb i espesialmente de Marroko. La Haketia es un lashon ke tiene poka o dinguna literatura eskrita, ma oy endiya munchos investigadores i filologos dan testemunyo del entereso por la Haketia, komo por enshemplo Jose Benoliel, el kualo eskrivió el primér diksionario de Haketia, publikado enel anyo 1977 (50 anyos dempues de la su muerte) i otros komo Manuel Alvar, Jacob Hassan, Larrea Palacín, Juan Martínez Ruiz, Haïm Vidal Séphiha, Alegría Bendayan de Bendelac, Ana Benarroch i Yaakov Bentolila.

Evenementos relasionados kon la Haketia[trocar | trocar el manadero]

Ver endemas[trocar | trocar el manadero]

Referensias[trocar | trocar el manadero]

  1. José Benoliel, Dialecto Judeo-hispano-marroquí o Hakitía, Madrid, 1977.
  2. Haketia. El Djudeo-Espanyol de Africa del Norte. Yaakov Bentolila. Los Muestros N°61, Disiembre 2005.
  3. Hablando de la haketía. Revista SEFARAires

Atamientos eksternos[trocar | trocar el manadero]


Ikono de esbozo
Ikono de esbozo

Este artikolo es endagora, muy chiko. Muchiguando el su kontenido vas ayudar a amijorar Vikipedya.
Puedes kitar ayudo kon las vikipedyas en otras linguas.


 
Linguas djudias

Aragonit | Buhori | Djidi | Djudeo-Arabo | Djudeo-Bereber | Djudeo-Espanyol | Djudeo-Golpaygani | Djudeo-Hamedani | Djudeo-Malayalam | Djudeo-Marathi | Djudeo-Shirazi | Djuhuri | Gruzini | Haketia | Hulaulá | Italkit | Idish | Ivrit | Karaimit | Katalanit | Kaylinya | Krimchak | Kwara | La'az | Lishán Didán | Lishana Deni | Lishanid Noshan | Lusitaniko | Sarfatiko | Shuadit | Tetuani | Yevanitiko